სამების დოგმატის ჩამოყალიბების (გამოგონების) ისტორია

ბიბლიის წერა ახ. წ. პირველ საუკუნეში დასრულდა. ორ საუკუნეზე მეტი ხნის შემდეგ, ახ. წ. 325 წელს ნიკეაში (დღევანდელი იზნიკი, თურქეთი) გამართულ კრებაზე ოფიციალურად ჩამოყალიბდა სწავლებები, რომლებიც საფუძვლად დაედო სამების დოგმატს. 

იმ დროისთვის, როდესაც კონსტანტინე რომის იმპერიის ერთპიროვნული მმართველი გახდა, მათ, ვინც თავს ქრისტიანად მიიჩნევდა, განსხვავებული შეხედულება ჰქონდათ იმის შესახებ, თუ რა მდგომარეობა ეკავათ ღმერთსა და იესოს. ღმერთი იყო იესო? თუ ღვთის მიერ იყო შექმნილი? ამ საკითხის გადასაჭრელად კონსტანტინემ ნიკეაში ეკლესიის წინამძღოლები მოიწვია. მაგრამ მისი მიზანი ჭეშმარიტების დადგენა არ ყოფილა. მას უბრალოდ არ სურდა, რომ რელიგიური განხეთქილების გამო მისი იმპერია დაყოფილიყო.

კონსტანტინემ ასობით ეპისკოპოსი შეკრიბა და სთხოვა, რომ ერთსულოვან შეთანხმებამდე მისულიყვნენ, მაგრამ მისი თხოვნა ამაო აღმოჩნდა.   იქ ყველა ეპისკოპოსი მიიწვიეს, მაგრამ მხოლოდ ნაწილი — 300 ეპისკოპოსი — მივიდა. ასევე  

რეალურად ნიკეის კრებაზე, სამების მომხრეების რაოდენობა 15%-ზე მეტს არ შეადგენდა! 10% იყვნენ არიანელები, დანარჩენები არ იყვნენ დარწმუნებულები.

ამიტომ მან წამოაყენა წინადადება, რომ კრებას ეღიარებინა ბუნდოვანი სწავლება ქრისტესა და ღმერთის, როგორც „ერთარსის“ (ჰომოუსიოს) შესახებ. სამების დოგმატს სწორედ ეს არაბიბლიური, ბერძნული ფილოსოფიური ტერმინი დაედო საფუძვლად

„კათოლიკური ეკლესიის კატეხიზმოში ვკითხულობთ:

„სამების დოგმატი ადვილი გასაგები რომ ყოფილიყო, ფილოსოფიურ შეხედულებებზე დაყრდნობით ეკლესიამ საკუთარი ტერმინოლოგია ჩამოაყალიბა“ 

მართალია ახ.წ 325 წელს ნიკეის საეკლესიო კრებამ მიიღო დადგენილება  რომ ქრისტე არის ღვთის ერთარსი რაც მოგვიანებით საფუძვლად დაედო სამების მომხრეთა ღვთისმეტყველებას. მაგრამ მას არ დაუფუძნებია სამების დოგმატი რადგან იმ კრებაზე არაფერი იყო ნახსენები სულიწმინდაზე როგორც სამპიროვნული ღვთაების მესამე პირზე!  კონსტანტინე არ იყო ქრისტიანი  მან ქრისტიანობა სიცოცხლის ბოლო წლებში მიიღო მაგრამ არ მონათლულა სანამ მომაკვდავი ლოგინად არ ჩავარდა. რა როლს ასრულებდა მოუნათლავი იმპერატორი?  ენციკლოპედია ბრიტანიკა მოგვითხრობს: კონსტანტინე თვითონ თავჯდომარეობდა აქტიურად მართავდა დისკუსიებს და პირადად წარადგინა გადამწყვეტი ფორმულა რომელიც ქრისტეს კავშირს ღმერთთან გამოხატავდა როგორც თანაარსი მამისა. ორი ეპისკოპოსის გარდა  სხვა ყველამ მოაწერა ხელი ამ მრწამსს იმპერატორისგან დაშინებულებმა და აქედან მრავალმა მათგანმა საკუთარიმოსაზრების საწინააღმდეგოდ! მაშასადამე კონსტანტინეს როლი გადამწყვეტი იყო! ეს წარმართი პოლიტიკოსი ჩაერია და საკითხი იმათ სასარგებლოდ გადაწყვიტა რომლებიც ამბობდნენ რომ ქრისტე ღმერთი არისო.  ერთადერთი რაც მას ესმოდა ის იყო რომ რელიგიური დაყოფა მის იმპერიას საფრთხეს უქმნიდა და უნდოდა განემტკიცებინა თავისი სამფლობელო. მაგრამ არც ერთ ეპისკოპოსს ნიკეაში არ წამოუყენებია სამების საკითხი მათ გამოიტანეს გადაწყვეტილება მხოლოდ ქრისტეს არსზე და არა სულიწმინდის როლზე,  თუ სამება ნათელი ბიბლიური ჭეშმარიტება იყო იმ დროს, განა არ წამოჭრიდნენ საკითხს ამასთან დაკავშირებით?  ასე რომ ნიკეის საეკლესიო კრებამ ხელი შეუწყო სამების დოგმატის ჩამოყალიბებას.

შემდგომი განვითარება- 381წელი:  მაგრამ ნიკეის შემდეგ, დებატები  ათწლეულობის განმავლობაში  გრძელდებოდა იქ დამტკიცებული იდეის მიმართ. ვისაც სწამდა რომ ქრისტე ღმერთი არ იყო გარკვეული დროის განმავლობაში კვლავ პოპულარობით სარგებლობდა მაგრამ მოგვიანებით მათ წინააღმდეგ გამოვიდა იმპერატორი თეოდოსიუსი და ახ.წ 381 წელს კონსტანტინოპოლის კრება მოიწვია, კრებამ დაადგინა რომ ღმერთსა და ქრისტესთან ერთად სულიწმინდაც ერთ საფეხურზე დაეყენებინათ ეს იყო პირველი შემთხვევა როცა ყურადღების ცენტრში გამოჩენა დაიწყო ქრისტიანული სამყაროს დოგმატმა სამების  შესახებ.  კონსტანტინეს მიერ მხარდაჭერილი დოგმატი იმისთვის იყო გამიზნული, რომ მეოთხე საუკუნის ეკლესიაში არსებულ განხეთქილებას წერტილი დასმოდა  მაგრამ კონსტანტინოპოლის კრების შემდეგაც სამება არ გამხდარა ფართოდ აღიარებული მრწამსი. მრავალი გამოდიოდა მის წინააღმდეგ რის გამოც თავს დაატყდათ გააფთრებული დევნა. სამების დოგმა მხოლოდ მომდევნო საუკუნეებში ჩამოაყალიბეს  დადგენილ მრწამსად (თუმცა საფუძველი381 წელს მიეცა ამ იდეის აღმოცენება 325 წელს დაიწყო როდესაც მამა და ძე ერთ საფეხურზე დააყენეს) ამ მრწამსს მხოლოდ 6-7, საუკუნეებში ჰქონდა ზეგავლენა სამხრეთ საფრანგეთსა და ესპანეთში  მე-9 საუკუნეში მას ასწავლიდნენ საეკლესიო ლიტურგიის დროს გერმანიაში. ხოლო უფრო მოგვიანებით  რომში ხოლო აღმოსავლეთ ეკლესიისთვის ეს მრწამსი მე-12 საუკუნემდე უცნობი იყო   ამრიგად ქრისტეს დღეების შემდეგ  საუკუნეები დასჭირდა რომ სამება ქრისტიანულ სამყაროში საყოველთაოდ აღიარებული გამხდარიყო. ანუ 325 წელს არიყო ღმერთი სამება და უცებ 381 წელს გახდა? 

ამას არდაჯერდნენ და  ქალკედონის საეკლესიო კრებაზე ახ.წ. 450 წელს მიღებული იქნა, რომ იესოს ორი ბუნება აქვს: ადამიანური და ღვთაებრივი. 

  ერთი რამ ფაქტია, რომ ტრინიტარიზმი თავიდანვე მიღებული იქნა არა არგუმენტაციის ძალის საფუძველზე, რომელიც მის სასარგებლოდ იმატყველებდა, არამედ იმპერატორი კონსტანტინესა და მისი მემკვიდრეების ძალაუფლების საფუძველზე, რომლებიც ძალით ახვევდნენ სამების დოგმას ქრისტიანულ სამყაროს, ამცირებდა და გადასახლებას უსჯიდა მის ოპონენტებს, რომელთაც უდაოდ უკეთესი არგუმენტები ჰქონდათ ამ საკითხთან დაკავშირებულ დებატებში. ქრისტიანთა უმეტესობა თავიდან ოპონენტებს უჭერდნენ მხარს და სამებას იმ სწავლებისაგან უცხოდ მიიჩნევდნენ, რომელსაც ქრისტე და მისი მოციქულები ასწავლიდნენ. თუმცა, ისინი იძულებულნი იყვნენ ქედი მოეხარათ იმპერატორების ძალის ქვეშ, რომლებმაც თავის ქვეშევრდომებს ამ ცდომილების მიღება აიძულეს.

  ამგვარად:ტრინიტარები თავის გამარჯვებას უნდა უმადლოდნენ არმიებს, გენერლებსა და იმპერატორებს, რაც კიდევ ერთხელ აჩვენებს, რომ ეს დოქტრინა გავრცელებული იქნა არა სულის მახვილით (ეფესოელები 6:17), არამედ რომის იმპერიის მახვილით.

«ებრაელებს არ სჭირდებოდათ ღვთის ბუნების შესახებ საკუთარი შეხედულებების შეცვლა. სულ, რაც მათ მოეთხოვებოდათ, ეს იყო ეღიარებინათ, რომ იესო მესია და ცოცხალი ღვთის ძე იყო. ადრეულმა მოწაფეებმა ადვილად შეითვისეს ეს აზრი, რაც პირველი და მეორე ასწლეულების თითქმის ყველა წერილებიდან ჩანს...  

რას ასწავლიდნენ ნიკეის კრებამდელი მამები:

1.იუსტინე წამებული -რომელიც დაახლოებით ახ.წ 165 წელს გარდაიცვალა განკაცებამდელ იესოს შექმნილ ანგელოზს უწოდებდა რომელიც არის სხვა, ვიდრე ღმერთი. მან თქვა რომ იესო ექვემდებარებოდა ღმერთს  და შემოქმედისგან დამოუკიდებლად არასდროს არაფერს არ აკეთებდა. შემოქმედზე იყო დამოკიდებული თუ რა უნდა ეკეთებინა და ელაპარაკა.

2.ირენეუსი-რომელიც დაახლოებით ახ.წ 200 წელს გარდაიცვალა თქვა რომ განკაცებამდე იესო და ღმერთი ცალკეული პიროვნებები იყვნენ და იესო ღმერთს ექვემდებარებოდა.ის აჩვენებდა რომ იესო არ არის ჭეშმარიტი და ერთადერთი ღმერთი.

3.კლემენტი ალექსანდრიელი-რომელიც დაახლოებით ახ.წ 215 წელს გარდაიცვალა ღმერთს უწოდებდა შეუქმნელსა და უძლეველს, ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს  მან თქვა რომ ძე მოდის ერთადერთი ყოვლისშემძლე მამის შემდეგ მაგრამ არ არის მისი თანასწორი

4.ჰიპოლიტემ-რომელიც დაახლოებით  ახ. წ 235 წელს გარდაიცვალა თქვა რომ ღმერთი არის ერთი ღმერთი პირველი და ერთადერთი შემოქმედი და მეუფე ყოველივესი რომელსაც არ ჰყავს (ასაკით) თანასწორი არამედ ის იყო ერთი მარტოდმარტო რომელმაც სურვილისამებრ არსებობაში მოიყვანა მანამდე არარსებული როგორიც იყო ქმნილება -განკაცებამდელი იესო

5.ორიგენემ- რომელიც  დაახლოებით ახ.წ 250 წელს გარდაიცვალა თქვა მამა და ძე ორი არსებაა ორი ვინმე  მათი არსის თანახმად.  და რომ მამასთან შედარებით  ძე ძალიან მცირე მნათობია

ამრიგად ბიბლიისა და ისტორიის მოწმობა ნათელს ხდის რომ ბიბლიურ დროსა და მას შემდეგ რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში სამება უცნობი იყო!

განდგომილება ნაწინასწარმეტყველები იყო

სამების ეს სამარცხვინო ისტორია შეესაბამება იმას, რაც იესომ და მისმა მოციქულებმა იწინასწარმეტყველეს თუ რა მოხდებოდა მათ შემდეგ. 

ამ ‘დღის’ თაობაზე მოციქულმა პავლემ თქვა: „ის დღე არ დადგება, სანამ ჯერ განდგომილება არ მოვა და არ გამოჩნდება ურჯულოების კაცი“ (2 თესალონიკელთა 2:3, 7). 

იესომ თვითონ ახსნა, რა იყო ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლობის ამ მიტოვების მიღმა. მან თქვა, რომ კარგი თესლი დათესა, მაგრამ მტერი, სატანა, ღვარძლს ჩათესავდა ყანაში. ამგვარად, ჯეჯილთან ერთად ღვარძლმაც იჩინა თავი. ასე რომ, ჭეშმარიტი ქრისტიანობიდან გადახვევა მოსალოდნელი იყო მკის დადგომამდე, სანამ ქრისტე მდგომარეობას მოაწესრიგებდა (მათე 13:24–43)

ასე რომ ის, ვინც სამერთიანობის მოძღვრების უცილობლობაზე ლაპარაკობს, სცდება ქრისტიანული საწყისების პერიოდს და პირდაპირ IV საუკუნის ბოლო მეოთხედში ინაცვლებს